De wetenschap achter klimaatangst

Het gevoel van zelfeffectiviteit is een van de pijlers die aanzet tot gedragsverandering.

Volgens de theorie van gepland gedrag, een belangrijke theorie in de gedragswetenschappen, moeten mensen om een gedrag ingang te doen vinden:

• juiste houdingen aannemen tegenover dat gedrag (ze moeten bijvoorbeeld denken dat het gedrag positieve gevolgen zal hebben);
• dat gedrag beschouwen als sociaal goedgekeurd;
• zich in staat voelen om dat gedrag te stellen.

Dat laatste punt illustreert het principe van zelfeffectiviteit of 'self-efficacy', dat uitgewerkt werd door Albert Bandura. Het gaat om de perceptie dat mensen zelf in staat zijn gedrag door te voeren. Hoe groter hun vertrouwen om zelf te handelen en hoe hoger de inschatting van hun impact, des te meer zullen ze het gewenste gedrag vertonen. Mensen die daarentegen twijfelen aan hun  intellectuele of fysieke capaciteiten, geven sneller op. 

Op vlak van klimaatverandering is het cruciaal dat mensen zich bewust zijn van de impact van hun acties en weten dat ze een verschil kunnen maken. Dat is essentieel omdat het publiek zich soms ontmoedigd voelt bij de gedachte aan de vele inspanningen. Het is dus belangrijk om het gevoel van zelfeffectiviteit te versterken, vooral door mensen via tips en tricks te begeleiden en door aan te tonen dat ze individueel het verschil kunnen maken. Dat kan via storytelling waarbij je de verhalen deelt van geëngageerde mensen die anderen in beweging zetten. Daarnaast kan het interessant zijn om reflectie over persoonlijke klimaatacties te stimuleren om zo zelfeffectiviteit te versterken.

Een andere manier om het gevoel van zelfeffectiviteit te verhogen, is de gedragswijziging opdelen in kleinere stappen om het behapbaar te maken. Het blijft wel belangrijk om het einddoel voor ogen te houden en je niet te beperken tot de verwezenlijking van tussenstappen.

Daarnaast is het moeilijk om het gevoel van zelfeffectiviteit aan te wakkeren met ad hoc communicatie. Je communiceert beter regelmatig over het onderwerp en stimuleert initiatiefnemers door hen geregeld feedback te geven over hun inspanningen.

Het effectiviteitsconcept is ook van toepassing op groepen. Wil je een groep aanzetten tot actie, moet elk lid van de groep én de volledige groep zich in staat voelen om impactvol te handelen. Om klimaatactie in groep te stimuleren, kan het dus interessant zijn om voorbeelden van groepseffectiviteit in andere domeinen te tonen. Zo kan je bijvoorbeeld verwijzen naar de COVID-19-crisis en hoe onze samenleving zich toen organiseerde.

Nuttige lectuur

Het concept van zelfeffectiviteit toegepast op de klimaatverandering:
Davis C. J. en Angill-Williams A. (2021),
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13546783.2021.1979651

Heald S. (2017),
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00139157.2017.1374792

De theorie van de zelfeffectiviteit:
Bandura A. (1977),
https://psycnet.apa.org/record/1977-25733-001

De theorie van gepland gedrag:
Ajzen I. (1991),
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/074959789190020T

Het concept van groepseffectiviteit toegepast op de klimaatverandering:
Fritsche I. en Masson T. (2021),
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2352250X21000658

Volgens de theorie van de sociale identiteit trachten mensen zich te identificeren met specifieke sociale groepen. Ze integreren de identiteit van die groepen in hun eigen identiteit. Bijgevolg beschermen ze de identiteit en status van die groep en handelen ze zo vaak mogelijk in overeenstemming met de waarden ervan. Zodra deze waarden geïnternaliseerd zijn, zetten ze mensen vanuit intrinsieke motivatie aan tot duurzame gedragsverandering.

Tot een sociale identiteit behoren, geeft mensen het idee dat ze deel zijn van een groep, wat het gevoel van isolement tegengaat. Je identificeren met groepen of klimaatbewegingen, brengt je in contact met mensen met gelijkgestemde waarden, interesses en bezorgdheden. Die context zorgt voor steun en het versterkt bijgevolg het engagement voor het klimaat. Het zorgt ook voor hernieuwde hoop en optimisme omdat je ziet dat anderen gelijkaardige inspanningen leveren, iets wat klimaatangst kan verzachten. Door zich te identificeren met zo’n sociale groepen ontstaan er nieuwe sociale normen die gaandeweg goed gedrag verspreiden.

Als de sociale groep erkenning krijgt, komt dat ook het zelfbeeld van de leden ten goede. Het is dus belangrijk om te tonen dat deel uitmaken van een klimaatbeweging op prijs wordt gesteld. 

De sociale identiteit zet overigens vaak de eigen groep (‘wij’) af tegen externe groep(en) (‘zij’). Als het over klimaatverandering gaat, is het bekend dat mensen gevoeliger zijn voor gevolgen die hun eigen groep treffen. Zo toonde onderzoek aan dat wijzen op de impact van klimaatverandering op toekomstige generaties niet altijd doeltreffend is. Je neemt die generaties beter op in de eigen groep door te verwijzen naar ‘onze kinderen’ of ‘onze kleinkinderen’. De algemene aanbeveling is toe-eigeningswoordenschat gebruiken zoals ‘wij’, ‘onze stad’ en ‘onze gemeenschap’’.

Nuttige lectuur

De impact van waarden op klimaatactie:
Steg L. (2022),
https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-psych-032720-042905

De rol van sociale identiteit bij klimaatacties:
Mackay C. M. L., Schmitt M. T., Lutz A. E. en Mendel J. (2021),
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2352250X21000567

De in-group bias:
Meleady R. en Crisp R. J. (2017),
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0272494417301056

De negativiteitsbias is een psychologisch fenomeen dat verwijst naar onze neiging om meer belang te hechten aan negatieve dan aan positieve informatie en ervaringen, er sterker door beïnvloed te worden en gemakkelijker te herinneren. Die trend vloeit voort uit onze evolutie. Om te overleven moesten we voortdurend uitkijken voor bedreigingen. Die negativiteitsbias kan bestaande negatieve gevoelens dan ook versterken en zo klimaatangst voeden.

Hoewel negativiteit soms actie kan triggeren, is het belangrijk om mensen te helpen hun perspectief bewust bij te stellen en bepaalde situaties objectief te evalueren. In de context van de klimaatverandering is dat een bijzonder belangrijke stap, want klimaatcommunicatie heeft vaak een negatieve ondertoon en benadrukt onvoldoende de successen van klimaatactie. Die context werkt klimaatangst in de hand en kan een impact hebben op onze mentale gezondheid. Daarnaast toonde een recente studie aan dat actief op zoek gaan naar informatie over de klimaatverandering klimaatangst voedt.

(Sociale) media en communicatie in het algemeen spelen dus een cruciale rol. Om klimaatangst te verminderen mag je het brengen van positieve informatie niet verwaarlozen. 

Bovendien kan het nuttig zijn om mensen die lijden aan klimaatangst en obsessieve gedachten aan te raden om te mediteren om zo een optimistische mindset te krijgen.

Samengevat kan evenwichtige klimaatcommunicatie die positieve acties benadrukt en tools aanreikt om klimaatangst te counteren, een omgeving helpen creëren die klimaatactie bevordert en tegelijkertijd het mentaal welzijn bewaakt.

Nuttige lectuur

De oorzaken van klimaatangst:
Whitmarsh L., Player L., Jiongco A., James M., Williams M., Marks E. en Kennedy-Williams P. (2022),
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0272494422001116

De impact van negatieve emoties op de mentale gezondheid en de impact van de media op klimaatangst:
Ogunbode C. A. et al. (2022),
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0272494422001323

De invloed van meditatie op de negativiteitsbias:
Kiken L. G. en Shook N. J. (2011),
https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1948550610396585?journalCode=sppa

Sociale wetenschappers toonden de kracht van woede aan als drijfveer voor gezamenlijke actie en veerkracht. In de loop van de geschiedenis was woede over onrechtvaardigheid vaak de drijfveer achter grote sociale hervormingen.

Binnen klimaatverandering werd aangetoond dat klimaatwoede doorgaans een groter engagement inhoudt voor klimaatactie, in tegenstelling tot klimaatangst en klimaatdepressie, die vaak leiden tot psychologische verlamming en onbehagen. Een gezonde portie woede kan sommige mensen dan ook helpen om uit de inertie van de klimaatangst te geraken.

Om die gezonde portie woede aan te wakkeren is het belangrijk om de volgende drie pijlers te activeren:

• onrechtvaardigheid benadrukken (bijvoorbeeld dat bepaalde bevolkingsgroepen die leven in moeilijkheden als eerste getroffen worden door de klimaatveranderingen, terwijl de oorzaak ervan niet bij hen ligt);
• aantonen dat er een groep bestaat die de woede deelt;
• ervoor zorgen dat het publiek zich sociaal kan identificeren met deze groep.

Qua boodschap is het cruciaal om persoonlijke aanvallen te vermijden en eerder gedragingen aan te duiden waaraan het onrecht te wijten is. 

Een goed voorbeeld van een oproep tot woede is Greta Thunberg, die het publiek tijdens haar toespraken aanspoort om woede in actie om te zetten. Studies toonden zelfs een ‘Greta Thunberg-effect’ aan: naar Greta luisteren zou het gevoel van groepseffectiviteit boosten en intenties voor gezamenlijke klimaatacties kracht bijzetten. Tegelijkertijd leggen haar toespraken de verantwoordelijkheid vaak bij individuen op wie ze het gemunt heeft, waarmee de draagwijdte van haar boodschap afneemt en die weinig houvast biedt over de gewenste gedragsverandering.

Nuttige lectuur

Van klimaatangst overgaan naar klimaatwoede:
Petit E. en Pouchain D. (2022),
https://hal.science/hal-03891219/document

Het verschil tussen de noordelijke en de zuidelijke hemisfeer als het gaat om de rol van woede bij klimaatacties:
Kleres J. en Wettergren Å. (2017),
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14742837.2017.1344546

Het verband tussen actie, klimaatangst, klimaatdepressie en klimaatwoede:
Stanley S. K., Hogg T. L. Hogg, Leviston Z. en Walker I. (2021),
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2667278221000018

Het Greta Thunberg-effect:
Sabherwal A. et al. (2020),
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdfdirect/10.1111/jasp.12737

Ons zelfbeeld wordt gevormd door de beelden die we van onszelf hebben. Dit steunt op drie theorieën:

• De theorie van de sociale identiteit: we ontlenen een deel van ons zelfbeeld aan de groepen waartoe we horen.
• De theorie van de sociale vergelijking: we baseren ons zelfbeeld gedeeltelijk op anderen door ons met bepaalde personen te associëren of net niet, afhankelijk waarvoor ze staan. 
• De theorie van de interne afwijkingen: er kan een kleine of grote kloof bestaan tussen ons echte zelfbeeld en ons ideaalbeeld, en tussen ons echte zelfbeeld en het beeld van ons waar we bang voor zijn. We proberen die eerste kloof te verkleinen en de tweede te vergroten door positieve representaties van ons huidige beeld aan te nemen.

Ons zelfbeeld heeft ook een effect op ons zelfvertrouwen. Een positief beeld leidt tot meer vertrouwen en een grotere neiging om actie te ondernemen. Voor een positief zelfbeeld hebben mensen nood aan positieve representatie van zichzelf, of dat nu intern is (bijvoorbeeld: door zichzelf te zien als iemand die betrokken is bij milieubescherming) of extern (bijvoorbeeld door deel te uit te maken van een groep die zich inzet voor het milieu). Negatieve representatie of het gebrek aan positieve representatie kan dat zelfbeeld veranderen, het zelfvertrouwen aantasten en zo angst voeden.

Het is dus belangrijk om het positieve beeld dat mensen van zichzelf hebben en dat anderen van hen kunnen hebben te bekrachtigen. Dat kan op verschillende manieren:

• Door een voorbeeld te delen van iemand die veel voor het klimaat doet en de gelijkenissen te benadrukken of de persoon vragen hierbij stil te staan.
• Door zelfbevestiging aan te moedigen. Onderzoek toonde aan dat als iemand wordt aangespoord om zichzelf complimenten te geven en dus een positieve representatie van zichzelf te stimuleren, dat leidt tot een open geest. Dankzij die openheid kunnen ze negatieve representaties gewaarworden zonder dat ze leiden tot klimaatangst.
• Door de persoon te herinneren aan eigen successen. Op deze manier kan je het ‘warm-gloweffect’ versterken, een psychologisch fenomeen dat verwijst naar het gevoel van voldoening en emotioneel welzijn na het stellen van een goede of altruïstische daad. 
• Door deel uitmaken van een groep aan te moedigen. Zien dat anderen ook lijden onder klimaatangst kan de negatieve representaties die sommigen van zichzelf hebben verminderen en positieve representaties doen toenemen. Vaststellen dat ze niet de enigen zijn die moeilijkheden ondervinden, vermindert de druk die mensen met klimaatangst zichzelf opleggen om te voldoen aan een ideaalbeeld en tempert zo hun angst.

Positieve representatie speelt een cruciale rol in het omgaan met klimaatangst. Door mensen positieve representaties van zichzelf te geven, kunnen ze de reputatie van angstig slachtoffer overstijgen en zelf klimaatactie ondernemen. Klimaatangst in een positief en gedeeld daglicht plaatsen is een manier om het zelfvertrouwen te boosten en mentale gezondheid te verbeteren.

Nuttige lectuur

Hoe we angst bij kinderen kunnen voorspellen aan de hand van hun interne representaties:
Warren S. L., Emde R. N. en Sroufe A. L. (2000),
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0890856709661062

Van klimaatangst naar voorspoedige transitie:
Perona M. (2022),
https://www.cepremap.fr/depot/2022/06/2022-09-Eco-anxiete_transition_heureuse-1.pdf

Hoe een ecologisch verantwoord zelfbeeld een doordacht proces (cognitief) is, terwijl ecologisch verantwoord gedrag eerder een affectief proces is:
Welsch H., Binder M. en Blankenberg A-K. (2021),
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0921800920300781?via%3Dihub