Tip 1: Richt je tot het midden
Geef de luidste roepers in het klimaatdebat geen stem. Door hen een podium te geven, voed je polarisatie.
De groep in het midden (de onverschilligen, genuanceerden, neutralen …) verdient daarentegen meer aandacht. Geef hen een platform en maak hen zichtbaarder. Door hoe-vragen te stellen kunnen zij zich engageren zonder dat ze partij moeten kiezen.
Zo kan bijvoorbeeld parkeerplaatsen opofferen ten voordele van meer groen snel actiegroepen mobiliseren. Toch zijn zij niet jouw belangrijkste doelgroep.
Organiseer daarom bij de opstart een brede bevraging waarbij je de stille stemmen uit het midden opzoekt. Leg een verbindend vraagstuk op tafel zoals: ‘Hoe kunnen we de leefkwaliteit van onze binnenstad vergroten zonder dat deze minder bereikbaar wordt? Wat betekent dit voor handelaars, senioren, kinderen, leveranciers …?’.
Tip 2: Kies voor de juiste dialoogvorm
Het mobiliseren en versterken van het midden doe je niet via discussie, maar via dialoog. Een dialoog is een goede methode om uiteenlopende posities te verkennen. Een dialoog draait om luisteren en doorvragen. Je probeert elkaar niet te overtuigen, maar onderzoekt samen wat je kan leren van elkaars verschillende meningen.
Tijdens een dialoog is het oké om van mening of standpunt te veranderen. Zo ontstaan nieuwe visies. In een socratisch gesprek vraag je deelnemers hun eigen oordeel uit te stellen, verdiepende vragen te stellen en samen op zoek te gaan naar nieuwe perspectieven. Een verbindend hoe-vraagstuk nodigt uit om vanuit verschillende perspectieven antwoorden te formuleren.
Wanneer er reeds toxische polarisatie is ontstaan, is een dialoog geen geschikte aanpak.
Tip 3: Stap uit de pro en contra
We laten ons qua gespreksvorm vaak verleiden en misleiden door de media. Debatten met botsende meningen, scherp woord-wederwoord en het aanvoeren van pro- en contrastemmen vormen het standaardrecept. Om te depolariseren is deze wij-zij aanpak ongeschikt.
Een discussie met pro’s en contras voedt polarisatie waarbij men zich met argumenten verdedigt of de tegenstander aanvalt. Deze overtuigingslogica leidt tot een patstelling of zelfs stellingenoorlog, eerder dan een verbindende dialoog die meerdere uiteenlopende perspectieven onderzoekt.
Hoe leg jij jouw klimaatvraagstuk op tafel? Wil je pakweg de mogelijkheden van een warmtenet in een wijk onderzoeken? Kies dan eerst voor een open dialoog vooraleer je specifieke plannen ontwerpt en op tafel legt.
Tip 4: Focus op gedeelde waarden en behoeftes
Start een gesprek niet door meteen op verschillende standpunten van deelnemers te focussen of oplossingen aan te halen. Probeer daarentegen ‘achteruit te denken’ door te onderzoeken welke onderliggende waarden, belangen, gewoontes, tradities … de gesprekspartners delen.
Ga op zoek naar gelijkenissen: Zijn we allebei ouders? Wonen we in dezelfde gemeenschap? Houden we van dezelfde buitenactiviteiten: wandelen, fietsen, vissen, jagen? Focus op de onderliggende behoeften van de betrokken partijen: waar gaat het echt over, wat hebben ze echt nodig?
Die behoeftes zijn meestal zeer gelijkaardig: veiligheid, een gezonde leefomgeving, een goede toekomst voor zichzelf en geliefden … Zo kan je het gemeenschappelijk vraagstuk van de groep in het midden als uitgangspunt nemen.
Tip 5: Vermijd uitspraken over identiteit én bevestig het zelfbeeld
Polarisatie wordt gevoed door het tegenover elkaar plaatsen van identiteiten. Denk maar aan fietser versus autorijder, landbouwer versus natuurbeschermer, jager versus vogelbeschermer …
De verschillen tussen identiteiten krijgen zo een geladen betekenis. Uitspraken over ‘wij’ en ‘zij’ gooien olie op het vuur en vormen brandstof voor verdere polarisatie.
Mensen zijn niet gemotiveerd als je ze aanspreekt op een negatief zelfbeeld of schuldgevoel. Vergeef het oude gedrag, geef een eenvoudige verklaring waarom ze het gedrag niet stelden (‘we hebben het allemaal druk’) en los het meteen voor ze op (‘maar nu is er een oplossing’).
Mensen reageren heel gevoelig op verlies. Anticipeer op polarisatie door dit verlies te verzachten. Zo kan je bijvoorbeeld winkelacties plannen bij een nieuw circulatieplan.
Tip 6: Communiceer verbindend
Straffe en moraliserende taal werkt bedreigend. Te snel oplossingen of te veel analyse poneren, doet mensen afhaken.
Schets liever via storytelling de mogelijkheid om met verbeeldingskracht een nieuwe werkelijkheid te scheppen. Hoe ziet onze klimaatneutrale wijk eruit, waarbij het goed leven blijft voor iedereen? Verbeeldingskracht versoepelt ons denken.
Je kan leiderschap tonen door geen oplossingen of stellingen, maar vraagstukken of dilemma’s op tafel leggen. Neem emoties ernstig en ga gevoelige thema’s niet uit de weg. Door je open, onbevooroordeeld en empathisch op te stellen (ook qua lichaamstaal), blijf je mensen uitnodigen om hun verlangens te delen.
Ook zwijgen en luisteren vormen een sterke manier om verbindend te communiceren.
Tip 7: Weet wat er echt speelt
Je kan de onderstroom aanvoelen door een beschouwende en onderzoekende houding aan te nemen. Welke polarisaties spelen er? Wie heeft baat bij het wij-zij-denken? Wie is nog onbeslist en bereid om aan een gezamenlijk vraagstuk te werken? Waar sta je zelf?
Soms kan dit onderzoek maanden duren omdat er vaak verschillende wij-zij dynamieken door elkaar lopen. Pin je dus niet meteen vast op de polarisatie die aanvankelijk het meest dominant lijkt.
Vanaf dan kan je starten met depolariseren. Wat zijn verbindende vraagstukken? Hoe organiseren we een dialoog en wie kan deze best leiden? Welke taal werkt? Wat is het tijdsverloop en rolverdeling? Welke positie neem je zelf in?
Tip 8: Maak een onderscheid tussen feiten en meningen
Soms brengen mensen een mening naar voor als een feit. Het is belangrijk om hier alert voor te blijven en deelnemers hierop te wijzen.
Je kan bijvoorbeeld nieuwsgierig de vraag stellen: "Wie heeft een andere mening?”. Zo maak je de groep duidelijk dat dit slechts één oordeel is. Eindig gerust met de vraag: “Wie heeft na deze verschillende perspectieven hun mening bijgesteld?”.
In een gepolariseerd gesprek hoor je vaak ook persoonlijke aanvallen. In plaats van de aanvaller aan te spreken, kan je gerust aan de groep vragen: “Wat gebeurt hier?”.
Zo til je de aanval naar een beschouwend en niet-oordelend niveau, waar je uitnodigt om te onderzoeken wat de redenen zijn achter het gedrag. Dit zorgt ervoor dat er ruimte blijft voor spontane zelfcorrectie.
Tip 9: Bepaal zelf het frame
Wanneer iemand spreekt over ‘klimaatreligie’ of ‘de linkse klimaatwet’, dan maakt die persoon gebruik van framing. Met weinig en ogenschijnlijk neutrale woorden creëert men een sterke emotionele lading die iemands interpretatie kan sturen.
Wie wil polariseren, zal gretig gebruik maken van deze techniek. Wie als eerste een thema framet, heeft de meeste voorsprong.
Concepten zoals duurzaamheid, klimaattransitie, sociale rechtvaardigheid … horen we zo vaak, dat de reactie onbewust of bewust al klaarstaat. Verduidelijk wat deze concepten inhouden voor je doelgroep met voorbeelden en verhalen uit hun leefwereld.
Zo kan je frames gebruiken als toekomstbestendigheid, houdbaarheid van de huidige manier van leven, of gaan voor een eerlijke samenleving.